ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
(Σχέδιο απόφασης Αντιπροσωπείας 12/9/2001)

1. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗ Β ΦΑΣΗ

1.1. Επισημαίνεται κατ' αρχήν οτι, η εκπόνηση της μελέτης για την προστασία και την ανάδειξη της Παλιάς Πόλης του Ηρακλείου, καθώς και η θεσμοθέτηση και υλοποίηση των προτάσεων που θα προκύψουν από αυτήν, αποτελεί αναμφισβήτητα μια αναγκαιότητα, η οποία τεκμηριώνεται από:

- Το μέγεθος και το ρόλο του Ηρακλείου που είναι το κύριο οικονομικό και διοικητικό κέντρο της Περιφέρειας Κρήτης, αλλά και κέντρο τουριστικό, ερευνητικό, πολιτιστικό διεθνούς ακτινοβολίας με διεθνές λιμάνι και διεθνές αεροδρόμιο.

- Την πληθώρα των ιστορικών, πολεοδομικών, κοινωνικών, λειτουργικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών της Παλιάς Πόλης, για τα οποία απαιτείται προστασία και ανάδειξη.

- Τα σημαντικά προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί σε αυτήν (περιβαλλοντολογικά, κυκλοφοριακά, οικιστικά κ.τ.λ.), για τα οποία απαιτούνται παρεμβάσεις για την άμεση αντιμετώπισή τους.

1.2. Η προκαταρκτική (Α') φάση της μελέτης (ΑΝΑΛΥΣΗ - ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ) στην οποία αναφέρονται οι διαπιστώσεις - παρατηρήσεις της Ομάδας Εργασίας του ΤΕΕ/ΤΑΚ με ημερομηνία Ιούνιος 1999, στη συνέχεια τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε.
Οι αντιφατικές προτάσεις που περιείχε η αρχική εξαλείφθηκαν και διασαφηνίστηκε η άποψη των μελετητών σχετικά με το "ρόλο" της Π.Π. Έτσι παρά τις όποιες ελλείψεις της, μας βρίσκει στα βασικά σημεία της, σύμφωνους.
Παρά ταύτα όμως, φοβούμεθα ότι, η υπερεκτίμηση, ποσοτική ή ποιοτική, των όποιων ιστορικών και μνημειακών στοιχείων και πολύ περισσότερο συνόλων της περιοχής Ανάπλασης, εμπεριέχει τον κίνδυνο να αποβεί αυτή σε βάρος της λειτουργικής ανάπτυξης του σύγχρονου πολεοδομικού ιστού.
Στόχος της όλης προσπάθειας, κατά τη γνώμη μας, είναι η αποφυγή της στρεβλής ανάπτυξης, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί άναρχα και με αντιϊστορικό τρόπο μέχρι σήμερα και εκτιμάμε ότι, σε ικανό βαθμό, η μελέτη είναι σε θέση να τον επιτύχει.
Όμως, κάποιες ακραίες απόψεις, όπως αυτές έχουν εκφραστεί εν' μέρει μέσω των προτάσεων της Β φάσης εργασίας, - Καθορισμός Χρήσεων Γης, Όρων και Περιορισμών Δόμησης και Μέτρων Προστασίας - οι οποίες προτάσεις μάλιστα προχωρούν στο στάδιο θεσμοθέτησης, εκτιμούμε ότι, οδηγούν σε μη λειτουργικές μελλοντικά λύσεις, οι οποίες υπάρχει κίνδυνος να αποδειχθούν ανεφάρμοστες στο βαθμό που, αφ' ενός δεν θα συναντήσουν ευρύτερη κοινωνική αποδοχή και αφ' ετέρου θα γίνουν τροχοπέδη στην όποια προοπτική μελλοντικής ανάπτυξης.
Η Π.Π. του Ηρακλείου είναι το ιστορικό πολεοδομικό κέντρο της πόλης, είναι παραδοσιακό σύνολο, αλλά παράλληλα είναι και ζωντανός πολεοδομικός ιστός που αναπτύσσεται και πρέπει να αναπτύσσεται ισόρροπα.
Πρέπει να αποτυπώνονται σε αυτήν ιστορικά οι εποχές και η εξέλιξή της με την ανάδειξη των αξιόλογων κτιρίων, μνημείων και πολεοδομικών συνόλων της.
Αυτό σημαίνει ότι, ένα κτίσμα του 21ου αιώνα πρέπει να αποτυπώνει μορφολογικά και λειτουργικά τη σύγχρονη με αυτό πραγματικότητα και όχι να "μιμείται" για λόγους δήθεν "εναρμόνισης" με το ευρύτερο δομημένο περιβάλλον, αρχιτεκτονικές εμπειρίες περασμένων αιώνων.
Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μας, εντοπίζεται στην αναζήτηση της "ορθής" αρχιτεκτονικής και όχι της αρχιτεκτονικής της "απομίμησης".
Δεν πρέπει να εξαφανίσουμε τη σύγχρονη πολεοδομική και κτιριοδομική πραγματικότητα. Κάτι τέτοιο θα ήταν ανέφικτο, ανεδαφικό και ανεφάρμοστο.
Στόχος θα πρέπει να είναι, η υπάρχουσα κατάσταση, από εδώ και πέρα να προσαρμοστεί σε κανόνες που θα βάλουν τάξη στο πολεοδομικό, μορφολογικό και λειτουργικό "χάος" που σήμερα παρατηρείται. Κανόνες τέτοιους όμως, που θα αναδείξουν την Π.Π. και το λειτουργικό της ρόλο, ως προς ολόκληρο το πολεοδομικό συγκρότημα του Ηρακλείου.

2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ Β ΦΑΣΗ

2.1. Η Β φάση της μελέτης δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Έχει παραδοθεί ένα τμήμα αυτής και συγκεκριμένα ο Πολεοδομικός Κανονισμός, δηλαδή οι προτάσεις που αφορούν στις Χρήσεις Γης, στους Όρους και Περιορισμούς Δόμησης, στα Μέτρα Προστασίας και τους Μορφολογικούς Περιορισμούς.
Σε επόμενη φάση οι μελετητές θα επεξεργαστούν το ρυμοτομικό σχέδιο, καθώς και το κυκλοφοριακό μοντέλο της περιοχής, στην οποία αναφέρεται ο παραπάνω Πολεοδομικός Κανονισμός.
Επειδή όμως, ο Πολεοδομικός Κανονισμός μιας περιοχής είναι αλληλένδετος και αλληλεξαρτούμενος τόσο από το ρυμοτομικό σχέδιο, όσο κι από τις κυκλοφοριακές παρεμβάσεις και ρυθμίσεις, προβληματιζόμαστε σχετικά με το εάν και κατά πόσο, θα έπρεπε να προχωρήσουμε στην επεξεργασία των υποβληθησών προτάσεων ή εάν θα έπρεπε να διατυπώσουμε τις απόψεις μας μετά την ολοκλήρωση της Β φάσης της μελέτης.
Τελικά αποφασίσθηκε να διατυπωθούν απόψεις επί του προτεινόμενου Πολεοδομικού Κανονισμού διατηρώντας τις επιφυλάξεις που προαναφέρθηκαν θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτό πιθανόν να συμβάλουμε στην κατά το δυνατό αρτιότερη ολοκλήρωση της Β φάσης της μελέτης.

2.2. Οι προτάσεις που έχουν παραδοθεί και αφορούν στον Πολεοδομικό Κανονισμό της περιοχής, βρίσκονται σε προκαταρκτικό στάδιο, απαιτείται δε παραπέρα επεξεργασία και εξειδίκευση αυτών.
Η διαπίστωση αυτή αναφέρεται τόσο στους Όρους και Περιορισμούς Δόμησης, όσο και στις Χρήσεις Γης, στα Μέτρα Προστασίας και στους Μορφολογικούς Περιορισμούς.
Η ομογενοποίηση αυτών, όπως επιχειρείται από τη μελέτη, κατά την άποψή μας δεν αποτελεί μέτρο ρεαλιστικά και πολεοδομικά ορθό.
Παρατηρείται για μια ακόμα φορά ότι, ο Πολεοδομικός Κανονισμός πρέπει να συσχετιστεί με τις ιδιαιτερότητες και τον επιθυμητό ρόλο και μορφή της Παλιάς Πόλης γενικότερα αλλά οπωσδήποτε και κάθε επιμέρους περιοχής ειδικότερα.

2.3. Τέλος επισημαίνεται ότι, από πλευράς Δήμου Ηρακλείου δεν έχει γίνει ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τις προτάσεις της μελέτης, δεδομένου ότι:
" Η παρουσίαση που έγινε στο κτίριο της οδού Ανδρόγεω αφορούσε μόνο στην προκαταρκτική φάση της μελέτης, δηλαδή την ΑΝΑΛΥΣΗ - ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ.
" Δεν έχει γίνει κανενός είδους ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τη Β φάση της μελέτης που αναφέρεται στις Χρήσεις Γης, στους Όρους και Περιορισμούς Δόμησης και στα Μέτρα Προστασίας και στους Μορφολογικούς Περιορισμούς.

2.4. Το γεγονός ότι, - βάσει των όσων προαναφέρθηκαν αλλά και αυτών που αναφέρονται παρακάτω - η Β φάση της μελέτης είναι ημιτελής, μας κάνει να είμαστε τελείως αντίθετοι με τη θεσμοθέτηση του "Πολεοδομικού Κανονισμού" της μελέτης, πριν από την ολοκλήρωση της Πολεοδομικής μελέτης.

3. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥΣ ΔΟΜΗΣΗΣ

3.1. Η βασική αρχή της μελέτης για αύξηση των ελευθέρων χώρων και μείωση του Σ.Δ. του μέγιστου ύψους και του αριθμού των ορόφων των κτιρίων, σε σχέση με το υφιστάμενο σήμερα θεσμικό πλαίσιο γίνεται κατ' αρχήν αποδεκτή.
Παρά ταύτα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η πρόταση αφ' ενός μεν δεν είναι τεκμηριωμένη, αφ' ετέρου δε αντιμετωπίστηκαν όλες οι περιοχές με τα ίδια κριτήρια, όσον αφορά:
- Το συντελεστή δόμησης (π.χ. πριμοδότηση μικρών οικοπέδων).
- Το ποσοστό κάλυψης.
- Τη θέση της οικοδομής.
- Το ύψος των κτιρίων.

Παρά το γεγονός ότι οι προτάσεις που αναφέρονται στους Όρους και Περιορισμούς Δόμησης έχουν εξ' ολοκλήρου διαφοροποιηθεί από τις αντίστοιχες της προκαταρκτικής πρότασης, βρίσκονται ακόμα σε πρωταρχικό στάδιο επεξεργασίας, απαιτείται δε περαιτέρω εξειδίκευσή τους σε συνάρτηση με τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής (μνημεία, αξιόλογα σύνολα, ιστορικά στοιχεία κ.τ.λ.) τις προτεινόμενες χρήσεις, το ρυμοτομικό σχέδιο και το κυκλοφοριακό μοντέλο.

3.2. Από τη μελέτη προβλέπεται αντικίνητρο για τη συνένωση μικρών οικοπέδων με στόχο τον έλεγχο του μεγέθους των οικοπέδων και συνακόλουθα την αποτροπή δημιουργίας κτιρίων με μεγάλο μέγεθος. Εδώ παρατηρείται αντίφαση με τα αναφερόμενα στο τεύχος ανάλυσης της Α φάσης όπου γίνεται ιστορική αναφορά στο λόγο και στον τρόπο δημιουργίας των μικρών οικοπέδων με αλόγιστη κατάτμηση και ταυτόχρονα αναφέρεται σαν ο κύριος λόγος των όποιων πολεοδομικών αδιεξόδων και αυθαιρεσιών που παρουσιάστηκαν στην Π.Π.
Προτείνεται η άρση γενικά του αντικινήτρου της κλιμάκωσης του Σ.Δ. από ορισμένο μέγεθος οικοπέδου ή η εφαρμογή του επιλεκτικά σε γειτονιές με ανάλογη πολεοδομική υφή και σε κάθε περίπτωση η μη ισχύς του στα προϋφιστάμενα, της θεσμοθέτησης του όρου αυτού δόμησης, οικόπεδα.

3.3. Προτείνεται επίσης, σε όποιες ζώνες θα ισχύσει η μείωση του συντελεστή δόμησης να γίνει προσπάθεια ώστε να θεσμοθετηθεί η δυνατότητα μεταφοράς του λοιπού συντελεστή δόμησης, μέτρο που κατά τη γνώμη μας θα απορροφήσει τις όποιες αντιδράσεις και θα συντείνει στην ευρύτερη κοινωνική αποδοχή της όλης προσπάθειας.
Συγκεκριμένα, προτείνουμε την παρέμβαση στην αρμόδια Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή του Υ.Π.Ε.Χ.Ω.Δ.Ε. για την αναμόρφωση και επανασύνταξη του Ν.2300/95 "περί μεταφοράς συντελεστή δόμησης" ώστε, να προβλεφθεί στο άρθρο 3 για τα βαρυνόμενα ακίνητα, διάταξη που να προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης τίτλου Μ.Σ.Δ. (Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης) και για ακίνητα τα οποία έχουν απώλεια συντελεστή δόμησης ως συνέπεια της ένταξής τους σε τμήμα πόλεως που θα χαρακτηριστεί ως "παραδοσιακό σύνολο", σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 1α του τροποποιηθέντος Γ.Ο.Κ.

3.4. Το τμήμα της μελέτης που παραδόθηκε (εργασία Β1) είναι σε πρώιμο στάδιο και απαραίτητα απαιτούνται συμπληρώσεις και διορθώσεις. Θα πρέπει παραδείγματος χάρη, να μελετηθούν ξανά και να τεκμηριωθούν περαιτέρω τα προτεινόμενα μεγέθη συντελεστών δόμησης, ποσοστών κάλυψης, αριθμού ορόφων και μέγιστων υψών σε όλες τις ζώνες και ιδιαίτερα σ' αυτές για τις οποίες προτείνεται μεγάλη μείωση σε σχέση με τους ισχύοντες όρους δόμησης, ενώ είναι ήδη σχεδόν εξ' ολοκλήρου δομημένες όπως π.χ. οι ζώνες Ζ.2.1 - Ζ.2.2 - Ζ.2.3 (ζώνες παραλιακού μετώπου).

4. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

4.1. Το θέμα του ελέγχου των οικοδομικών κατασκευών θεωρούμε ότι είναι ένα από τα σοβαρότερα θέματα που θα καθορίσουν την τύχη των επεμβάσεων της μελέτης.
4.2. Σύμφωνα με την πρόταση των μελετητών, το γραφείο Παλιάς Πόλης ελέγχει τις υποβαλλόμενες μελέτες ως προς τη σύνθεση, τα προτεινόμενα υλικά, τις επιμέρους μορφολογικές επεμβάσεις και τους χρωματισμούς.
Δεχόμεθα κατ' αρχήν ότι, πρέπει να γίνεται ουσιαστικός και τεκμηριωμένος Αρχιτεκτονικός Έλεγχος, όχι όμως μόνο από το γραφείο της Παλιάς Πόλης. Η σύνθεση της επιτροπής (Ε.Π.Α.Ε.) πρέπει να απαρτίζεται από υπαλλήλους του γραφείου Παλιάς Πόλης και επιπλέον από έμπειρους μηχανικούς τουλάχιστον 15ετούς εμπειρίας, αμειβόμενους, εκπροσώπους του ΤΕΕ και του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων.
Επίσης νομίζουμε ότι, πρέπει να προβλεφθεί και Δευτεροβάθμια Επιτροπή Αρχιτεκτονικού Ελέγχου με μέλη ακόμα μεγαλύτερης εμπειρίας (τουλάχιστον 20ετούς).
Η σύσταση των παραπάνω επιτροπών θα πρέπει να θεσμοθετηθεί από το διάταγμα της Παλιάς Πόλης.

4.3. Η πρόταση των μελετητών δίνει τη δυνατότητα στο γραφείο Π.Π. να ζητήσει μεταβολή στο σχήμα και στη θέση της υπό ανέγερση οικοδομής μέσα στο οικόπεδο, στο ποσοστό κάλυψης, στον αριθμό των ορόφων και στο ύψος της, με την υποβολή σε αυτό προμελέτης.
Προτείνουμε η πρόταση αυτή να καταργηθεί. Αφ' ενός μεν η Ε.Π.Α.Ε. δεν έχει τη δικαιοδοσία τέτοιων επεμβάσεων και αφ' ετέρου θεωρούμε ότι αυτές οι επεμβάσεις είναι αντιδεοντολογικές. Η εφαρμογή ειδικών διαγραμμάτων κάλυψης, ύψους κ.τ.λ. σε συγκεκριμένες περιοχές θα ήταν ότι καλύτερο για τους μελετητές και την Ε.Π.Α.Ε. ώστε να έχουν ένα "μπούσουλα" για την εκπόνηση και τον έλεγχο των μελετών.

4.4. Τέλος, νομίζουμε ότι, είναι πολύ σημαντικό και θα έπρεπε να προβλεφθεί η θεσμοθέτηση του ελέγχου των κτιρίων από την Ε.Π.Α.Ε. και κατά τη διάρκεια της κατασκευής των.

5. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

5.1. Η προκαταρκτική πρόταση ανάπλασης, η οποία κρίνεται επαρκής, εκκρεμεί επί διετία και δεν έχει θεσμοθετηθεί μέχρι σήμερα. Το γεγονός αυτό προκαλεί δυσχέρειες στην εξέλιξη της μελέτης.

5.2. Η Β φάση της μελέτης είναι ημιτελής. Παραδόθηκε μόνο η εργασία Β1 της Β φάσης της μελέτης, η οποία είναι μέρος της πολεοδομικής μελέτης ανάπλασης και περιλαμβάνει τον καθορισμό χρήσεων γης, όρων και περιορισμών δόμησης και μέτρων προστασίας. Λείπουν, η οριστική πρόταση αναθεώρησης του εγκεκριμένου σχεδίου και η κυκλοφοριακή μελέτη. Το γεγονός αυτό από μόνο του δεν μας επιτρέπει να μιλάμε για πολεοδομικό κανονισμό χωρίς την ολοκλήρωση της πολεοδομικής μελέτης.

5.3. Η πρόταση άμεσης τροποποίησης - με βάση το τεύχος Β1 - των όρων δόμησης που ισχύουν, όσο κι αν αυτή φαίνεται αναγκαία, ως ένα μεταβατικό στάδιο, ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την ομαλή και απρόσκοπτη πορεία της μελέτης.

5.4. Λαμβάνοντας υπόψη ότι έχει εξαντληθεί κάθε όριο παράτασης της αναστολής έκδοσης οικοδομικών αδειών νομίζουμε ότι θα πρέπει να εξαντληθεί κάθε δυνατότητα, ώστε στο διάστημα ισχύος της παρούσας αναστολής:
- Να θεσμοθετηθεί η Προκαταρκτική Πρόταση Ανάπλασης.
- Να ολοκληρωθεί η οριστική πρόταση αναθεώρησης του εγκεκριμένου σχεδίου και η κυκλοφοριακή μελέτη.
- Να προχωρήσουν οι ειδικές αρχιτεκτονικές μελέτες.
- Να συμπληρωθεί και διορθωθεί η εργασία Β1.
- Να θεσμοθετηθεί ο Φορέας Ανάπλασης ο οποίος κρίνεται απαραίτητος για την προώθηση των διαδικασιών τόσο σε τοπικό όσο και σε κεντρικό επίπεδο.

5.5. Θεωρούμε ότι η δημοσιοποίηση της μελέτης σε κάθε στάδιο και ο διάλογος με τους φορείς και την κοινωνία πρέπει να είναι συνεχής και πέρα από τις αναρτήσεις, ενστάσεις κ.τ.λ. που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Είναι ίσως ο μόνος τρόπος ώστε να υπάρξει η ευρύτερη δυνατή συναίνεση αλλά και το καλύτερο αποτέλεσμα στην εξαιρετικά σύνθετη προσπάθεια προστασίας και ανάδειξης της Παλιάς Πόλης.
Με την ελλιπή ενημέρωση έχει διαμορφωθεί στην κοινή γνώμη η άποψη ότι η τροποποίηση των όρων δόμησης και κυρίως η μείωση των συντελεστών είναι η μοναδική ουσιαστική παρέμβαση στην Παλιά Πόλη. Έτσι παραβλέπεται το γεγονός ότι οι όροι δόμησης αποτελούν ένα μόνο από τα εργαλεία της πολεοδομικής παρέμβασης για προστασία και ανάδειξη της Π.Π.

5.6. Το ΤΕΕ/ΤΑΚ ως ο κατ εξοχήν αρμόδιος επιστημονικός φορέας θα συνεχίσει την κριτική στήριξη της μελέτης. Για το σκοπό αυτό:
" Θα συνεχίσει και στα επόμενα στάδια της μελέτης την παρακολούθηση με ομάδα εργασίας.
" Θα δώσει την ευκαιρία στους συναδέλφους, με ημερίδες, δημόσιες συζητήσεις κ.τ.λ. να ενημερωθούν και στους μελετητές να αξιοποιήσουν τα συμπεράσματα τέτοιων εκδηλώσεων.