ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ -ΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

(28 Φεβρουαρίου – 1 Μαρτίου 2003)

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ 3/3/2003
ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Την ελλειμματική και αποσπασματική πληροφόρηση πάνω σε θέματα επιστημονικά όπως είναι:

• η σημερινή διαμορφωμένη αντίληψη για τις αναπλάσεις,

• θέματα αστικής πολιτικής όπως είναι η αστική διακυβέρνηση,

• θέματα ευκαιριών όπως είναι τα χρηματοδοτικά προγράμματα για τις ολοκληρωμένες παρεμβάσεις στα αστικά κέντρα (που ενώ προσφέρονται για αξιοποίηση δεν αξιοποιούνται ακριβώς λόγω των παραπάνω ελλείψεων),

• και ακόμα την απουσία αποτελεσματικής οργάνωσης των φορέων ανάπλασης και κοινωνικών συμμαχιών,

ήρθε να αναδείξει αλλά και να συμβάλλει στην άρση τους, η διήμερη εκδήλωση του ΤΕΕ/ΤΑΚ για την «Ανάπλαση αστικών κέντρων – Αστική διακυβέρνηση» που πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο στις 28 Φεβρουαρίου και 1 Μαρτίου 2003.

Την επιτυχία της εκδήλωσης καθόρισε η συμμετοχή διακεκριμένων εισηγητών που ανέπτυξαν τη θεματολογία του προγράμματος με ιδιαίτερη πληρότητα και σαφήνεια αλλά και η μεγάλη συμμετοχή που απέδειξε το ενδιαφέρον των συναδέλφων για ενημέρωσή τους σε σοβαρά και επίκαιρα θέματα.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν οι κ.κ. Βαγγελιώ Σχοιναράκη και Στέλιος Ματζαπετάκης βουλευτές Ν. Ηρακλείου, οι Δήμαρχοι Χερσονήσου κ. Σπύρος Δανέλλης και Αρχανών κ. Σταύρος Αρναουτάκης, ο αντινομάρχης Ηρακλείου κ. Εμμανουήλ Σκαρβελάκης, οι αντιδήμαρχοι Ηρακλείου κ.κ. Μιχαήλ Καρτεράκης, Βασίλης Ξημέρης και Εμμανουήλ Βασιλάκης, ενώ χαιρετισμούς έστειλαν ο Γενικός Γραμματέας του ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Σταύρος Καμπέλης, ο υφυπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών κ. Μανόλης Στρατάκης, οι βουλευτές Ηρακλείου κ. Δημ. Αποστολάκης και Σταύρος Βρέντζος.

Παραβρέθηκε επίσης πολυμελής αντιπροσωπεία του Επιστημονικού και Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου το οποίο εκπροσωπήθηκε από τον κ. Βάσο Χρίστου Αρχιτέκτονα και μέλος της Δ.Ε. (στην οποία μετείχε ο επί σειρά ετών Πρόεδρος του ΕΤΕΚ Νίκος Μεσαρίτης), και ο Δημοτικός Σύμβουλος Αγλαντζιάς κ. Γιώργος Βαφειάδης όπως επίσης και η Γενική Γραμματέας του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κύπρου κα ΄Αννα Γαλαζή – Ιακώβου.

Το Τμήμα του ΤΕΕ Δυτικής Ελλάδας εκπροσωπήθηκε από τη συνάδελφο κα Χρύσα Διονυσοπούλου.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με εισήγηση της Οργανωτικής Επιτροπής του ΤΕΕ/ΤΑΚ αποτελούμενη από τις Αρχιτέκτονες Μηχανικούς Μαρία Γιατρομανωλάκη, Βάνα Σφακιανάκη, Ελένη Τζαγκαράκη και Αικατερίνη Τσουκαλά, στην οποία αναπτύχθηκε το θέμα. «Η αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων και η Ευρωπαϊκή Ένωση» ενώ ιδιαίτερη αναφορά έγινε στη δικτύωση των πόλεων, στα θέματα προστασίας και ανάδειξης των ιστορικών πόλεων έτσι όπως απορρέουν από διεθνούς συμβάσεις και αναδεικνύονται μέσα από την δραστηριότητα του ΙCOMOS και στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην λήψη των αποφάσεων για τη διακυβέρνηση του αστικού χώρου.

Η κα Μαρία Βογιατζάκη, Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος, Γεν. Γραμματέας του ΣΕΠΟΧ στην εισήγησή της «Οι αναπλάσεις στην Ελλάδα ο ρόλος των Πολεοδόμων» τόνισε τον πολεοδομικό χαρακτήρα των παρεμβάσεων ανάπλασης και την αναγκαιότητα συμμετοχής των Πολεοδόμων στο σχεδιασμό.

Ο κ. Νίκος Τσούκας, Πρόεδρος του Δικτύου « Εθνικό δίκτυο παράδοσης, πολιτισμού και κοινοτικού βίου» παρουσίασε τη φυσιογνωμία και τους στόχους του δικτύου παραδοσιακών οικισμών.

Ο κ. Ιωσήφ Στεφάνου, καθηγητής ΕΜΠ με την εισήγηση του «Η αστική ανάπλαση, θέσεις και πρακτικές σήμερα», έδειξε την ιστορική διαδρομή των αντιλήψεων και εμπειριών στα θέματα αστικής ανάπλασης, καταλήγοντας στο σήμερα και στην ανάγκη συνδυασμού της στάσης απέναντι στους παράγοντες κέλυφος – χρήση – χρήστης.

Η κα Ράνια Κλουτσινιώτη, Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, αναφέρθηκε στους «Κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις επεμβάσεις προστασίας», τονίζοντας ότι η ανάπλαση δεν πρέπει να συνδέεται μόνο με την προστασία και διατήρηση των ιστορικών κέντρων, γιατί κάθε αστικό τοπίο μεταφέρει την ιστορικότητά του και τις συνθήκες που το δημιούργησαν.

Η κα Σμαράγδα Πετράτου – Φραγκιαδάκη, παρουσίασε μια πρότυπη πολεοδομική μελέτη αντιμετώπισης ιστορικής πόλης, το παράδειγμα της Ερμούπολης Σύρου που έγινε στο Εργαστήριο Πολεοδομικής σύνθεσης του ΕΜΠ και ανέδειξε την αναγκαιότητα να αντιμετωπίζεται κάθε χώρος σαν μοναδικός με τη φυσιογνωμία και τις ιδιαιτερότητές του και όχι με ανεπίτρεπτες γενικεύσεις.

Η κα Άννα Αρβανιτάκη, Πολεοδόμος – Χωροτάκτης του ΥΠΕΧΩΔΕ, παρουσίασε τη «Θέση της ανάπλασης στο σημερινό σύστημα σχεδιασμού του χώρου» και το θεσμικό πλαίσιο που την υποστηρίζει και η κα Ελένη Πανούση, Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος, παρουσίασε δύο παραδείγματα, ένα που βασίστηκε στην οργανωμένη δόμηση (ΤΑΥΡΟΣ) και ένα που βασίζεται στη διατήρηση της διαφορετικότητας των στοιχείων του δομημένου χώρου (ΑΝΩ ΛΙΟΣΙΑ).

Ο κ. Νίκος Χαρκιολάκης, Αρχιτέκτων, Προϊστάμενος του Τμήματος Μελετών της Δ/νσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ., μέλος του Δ.Σ. του ICOMOS ανέλυσε το θεσμικό πλαίσιο για την πολιτιστική κληρονομιά με ιδιαίτερη αναφορά στην αρχιτεκτονική κληρονομιά και το νέο αρχαιολογικό νόμο.

Η κα Αγνή Πετρίδου, Αρχιτέκτων του Οργανισμού Ενιαίου Ρυθμιστικού Σχεδίου Λευκωσίας, παρουσίασε το εκπληκτικό έργο συντονισμού έργων ανάπλασης στο μοιρασμένο από την πράσινη γραμμή ιστορικό κέντρο της Λευκωσίας.

Η κα ΄Αννα Παρασκευοπούλου, Αρχιτέκτων από τη Δ/νση Μεσαιωνικής πόλης Δήμου Ρόδου, ο κ. Ευστάθιος Κελέκης, Αρχιτέκτων Προϊστάμενος Γραφείου παλιάς πόλης Ρεθύμνου και ο κ. Αντώνης Μυλωνάς, Αρχιτέκτων Προϊστάμενος γραφείου παλιάς πόλης Χανίων, παρουσίασαν την πορεία των έργων στη Ρόδο, Ρέθυμνο και Χανιά, και αναφέρθηκαν σε προβλήματα λειτουργίας των προγραμματικών συμβάσεων ενώ για τα Χανιά ιδιαίτερα τονίστηκαν οι δυσκολίες που προέρχονται από τη μη θεσμοθέτηση μελέτης που αναθεωρεί το ισχύον ρυμοτομικό σχέδιο του ’46 που ρυμοτομεί σημαντικά στοιχεία του δομημένου χώρου που θα έπρεπε να διατηρηθούν.

Η κα Σοφία Κουνενάκη, Πολιτικός Μηχανικός του Δήμου Αρχανών, παρουσίασε το «Πρόγραμμα ανάπλασης Αρχανών».

Ο κ. Αλέξανδρος Πανταζής, Αρχιτέκτων Δρ. Πολεοδομίας, έκανε αναλυτική παρουσίαση του προγράμματος ανάπλασης της μελέτης «Προστασία και ανάδειξη της παλιάς πόλης Ηρακλείου» και ιδιαίτερη αναφορά στις καθυστερήσεις που προκαλούνται από τη διαδικασία εγκρίσεων των μελετών όπως επίσης στην αναγκαιότητα επαρκούς στελέχωσης του φορέα ανάπλασης.

Ο κ. Γιώργος Φουρναράκης, Αρχιτέκτων, υπεύθυνος του Γραφείου Παλιάς πόλης Ηρακλείου, αναφέρθηκε με ανάγλυφο τρόπο στα προβλήματα εφαρμογής του προγράμματος που δεν είναι μόνο προβλήματα καθυστερήσεων στις εγκρίσεις και ανεπαρκούς στελέχωσης αλλά και προβλήματα στη λήψη των αποφάσεων και έκφρασης πολιτικής βούλησης στην κατεύθυνση επίλυσης προβλημάτων που δεν προϋποθέτουν ειδικές εγκρίσεις ούτε ιδιαίτερους πόρους.

Η εκδήλωση έκλεισε με τη διατύπωση χρήσιμων συμπερασμάτων.

Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α

• Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση επικεντρώνεται σε δράσεις στον αστικό χώρο και διαμορφώνει πολιτικές ολοκληρωμένων παρεμβάσεων. Μειονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια Γενική Διεύθυνση που να παίζει επιτελικό ρόλο αλλά με το θέμα ασχολούνται πολλές διαφορετικές Διευθύνσεις.

• Οι πόλεις καλούνται να συνεργαστούν σε δίκτυα. Στην Ελλάδα ήδη δραστηριοποιείται το «Εθνικό δίκτυο παράδοσης, πολιτισμού και κοινωνικού βίου» που είναι ένα δίκτυο παραδοσιακών οικισμών οργανωμένο σε Α.Ε. και ανοικτό στη διεύρυνσή του.

• Εξελισσόμενο ιστορικά, το θέμα των αναπλάσεων που αρχικά αφορούσε στην επανάχρηση παλιών κτιρίων και συγκροτημάτων, πέρασε στην προβληματική των χρήσεων των χώρων και στη συνέχεια προσπάθησε να αντιμετωπίσει το θέμα των χρηστών αφού συχνά παρουσιάστηκε το πρόβλημα μια ανάπλαση να έχει σαν αποτέλεσμα την εξαίρεση από το χώρο χρήσεων και χρηστών που αρχικά υπήρχαν.

• Σήμερα η έννοια της ανάπλασης συνδυάζει όλα τα παραπάνω κελύφη - χρήσεις – χρήστες με στόχο να οδηγηθούν και οι τρεις αυτοί παράγοντες από το σημείο που βρίσκονται σ’ αυτό που είναι ζητούμενο, μέσω των στόχων του προγράμματος να βρεθούν.

• Η ανάπλαση δεν πρέπει να συνδέεται μόνο με την προστασία και διατήρηση ιστορικών κέντρων, αλλά γενικά με το δομημένο περιβάλλον. Κάθε αστικό τοπίο, παλιότερο ή νεότερο, μεταφέρει την ιστορικότητά του και τις συνθήκες που το δημιούργησαν.

• Στη διαδικασία ανάπλασης, κάθε χώρος είναι μοναδικός με τη φυσιογνωμία και τις ιδιαιτερότητές του, και σαν τέτοιος πρέπει να αντιμετωπίζεται, όχι δηλαδή με γενικεύσεις αλλά μετά από ανάλυση των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών του.

• Η ανάπλαση είναι ένα πλήρες επιχειρησιακό σχέδιο που περιλαμβάνει:

- μελέτη εφικτότητας
- πρόγραμμα ενεργειών / επί μέρους μελέτες
- χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης έργων
- πηγές χρηματοδότησης.

Η αποσπασματική εκτέλεση έργων, με αποσπασματική χρηματοδότηση και απροσδιόριστο χρόνο, αντιβαίνουν τον ίδιο τον ορισμό της ανάπλασης του Ν. 2508.

Οτιδήποτε άλλο γίνεται και αποκαλείται «ανάπλαση» είναι απλά έργο περιβάλλοντος έστω και αν εντάσσεται σε ένα συνολικό σχεδιασμό.

• Στα τρία επίπεδα σχεδιασμού, Χωροταξικό – Ρυθμιστικό – Πολεοδομικό, η ολοκληρωμένη παρέμβαση (ανάπλαση), προσδιορίζεται στο χωροταξικό επίπεδο, εντοπίζεται χωρικά στο ρυθμιστικό επίπεδο και υλοποιείται στο Πολεοδομικό επίπεδο.

• Παρά το ότι η ανάπλαση δεν είναι μόνο Πολεοδομική μελέτη, είναι αδιανόητο να γίνεται χωρίς τη συμμετοχή των πολεοδόμων.

• Ο επισπεύδων της υλοποίησης του σχεδίου ανάπλασης είναι σε κάθε περίπτωση ο Δήμος. Ακόμα και αν εμπλέκονται κεντρικοί φορείς σε κάποια σημεία της όλης διαδικασίας, ο Δήμος έχει την ευθύνη επίσπευσης των διαδικασιών.

• Κρίσιμος είναι ο ρόλος και η επάρκεια του φορέα ανάπλασης, ο οποίος πρέπει να είναι σε θέση να διαχειρίζεται συνολικά το θέμα του προγράμματος ανάπλασης, να παίρνει τις πρωτοβουλίες της διαβούλευσης, του οριζόντιου συντονισμού μεταξύ των τοπικών φορέων όπως επίσης και να παρακολουθεί την υλοποίηση (monitoring).

• Η διαβούλευση αυτή, υποχρεωτική συνιστώσα στη διαδικασία ανάπλασης, δεν είναι θεσμοθετημένη με τρόπο τέτοιο που να διευκολύνει και να οδηγεί τους φορείς ανάπλασης, και αυτό είναι κάτι που πρέπει να γίνει άμεσα και για λόγους εναρμόνισης με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες.

• Ενώ ο χωροταξικός και ο οικιστικός νόμος εμπεριέχουν και σύγχρονες αντιλήψεις για την αειφορία και διευκολύνουν τις παρεμβάσεις στο δομημένο περιβάλλον, δεν συμβαίνει το ίδιο με το νέο αρχαιολογικό νόμο που παραμένει σε παλαιότερες αγκυλώσεις σε σχέση με τα μνημεία έτσι ώστε, σε κάποιες περιπτώσεις, να αντιστρατεύεται διεθνείς συμβάσεις.

• Επισημάνθηκε επίσης, ανεπάρκεια του θεσμικού πλαισίου για ρυθμίσεις που αφορούν τους κοινόχρηστους χώρους.

• Στη συγκριτική παρουσίαση ενός προγράμματος ανάπλασης που βασίζεται στην οργανωμένη δόμηση (ΤΑΥΡΟΣ) εμφανίζεται πλεονεκτικότερο ένα καινοτόμο εγχείρημα που βασίζεται στη διατήρηση της διαφορετικότητας των στοιχείων του δομημένου χώρου (ΑΝΩ ΛΙΟΣΙΑ).

• Για την υλοποίηση των προγραμμάτων ανάπλασης, τονίστηκε η σημασία επαρκούς στελέχωσης των φορέων υλοποίησης και ο προγραμματισμός πόρων σε μακροχρόνια βάση και όχι αποσπασματικά και περιπτωσιακά.

• Αναφέρθηκαν δυσλειτουργίες των προγραμματικών συμβάσεων και η ανάγκη προσδιορισμού ρόλων και ευθυνών όσων μετέχουν στην υλοποίηση των προγραμμάτων ανάπλασης και προτάθηκε η συνδιοργάνωση ειδικής εκδήλωσης για το θέμα αυτό.

• Προτάθηκαν επίσης :

- Θεσμοθέτηση προδιαγραφών και κώδικα αμοιβών των ειδικής φύσης μελετών και έργων αναστήλωσης μνημείων.

- Ενίσχυση και κατάρτιση των παραδοσιακών τεχνητών και επαγγελματιών που εμπλέκονται στην προστασία και αναστήλωση των μνημείων.

- Ένταξη στα σχολικά και εκπαιδευτικά προγράμματα κάθε βαθμίδας προγραμμάτων για την Αρχιτεκτονική κληρονομιά γενικά αλλά και ειδικά, σε σχέση με τους στρατηγικούς στόχους των προγραμμάτων και έργων και του συνολικού οράματος που αυτά κατά τόπους υπηρετούν.

• Επισημάνθηκαν φοβερές καθυστερήσεις στους χρόνους ελέγχου και εγκρίσεων των μελετών σε αντίθεση με τους χρόνους εκπόνησης των μελετών.

• Σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα κατά την υλοποίηση των έργων ανάπλασης αποτελούν:

- η ανεπάρκεια των φορέων ανάπλασης να προβάλλουν το έργο τους εμπλέκοντας τις τοπικές κοινωνίες.

- η έλλειψη συντονισμού των φορέων, συχνά ακόμα και εκείνων που συμμετέχουν στις επιτροπές των προγραμματικών συμβάσεων ακριβώς για το σκοπό αυτό.

- η ατολμία των αρχών στη λήψη των αποφάσεων και ο συνυπολογισμός του πολιτικού κόστους ακόμα και σε πράγματα μικρά που για την υλοποίησή τους δεν απαιτούνται ούτε εγκρίσεις ούτε χρηματοδοτήσεις παρά μόνο πολιτική βούληση (π.χ. απομάκρυνση διαφημιστικών επιγραφών, τεντών, περιπτέρων).